Żagań – miasto martyrologii – Przegląd Lubański

Żagań to miasto położone 60 km na północ od Lubania, nad malowniczo wijącym się Bobrem liczące ok. 26 tyś mieszkańców. Szczyci się ponad 800 letnią historią, która pozostawiła po sobie wspaniałe zabytki m.in. z czasów, gdy było siedzibą książęcą Piastów Śląskich. Od XVIII wieku miasto dostało się pod władanie Prus.

Żagań został zniszczony w czasie działań wojennych, w 1945 roku porównywalnie do Lubania. Dzisiaj to nowoczesne, jednak ciągle rewitalizowane i odtwarzane miasto, z kilkoma bardzo ważnymi zabytkami ( m.in Pałac Książęcy i kościół św. Krzyża). Przed kilkoma laty władze miasta postawiły na rozwój turystyki i rekreacji. W Żaganiu funkcjonuje miniaqapark Arena oraz zrewitalizowany basen z lat 20. Są też ścieżki rowerowe i szlaki turystyczne, wiodące przez dziesiątki kilometrów, otaczających miasto lasów. W Żaganiu mieści się dowództwo 11 Lubuskiej Dywizji Kawalerii Pancernej oraz 34 Brygada Kawalerii Pancernej. Żagań jest też prężnym ośrodkiem przemysłowym ( Żagańska Strefa Gospodarcza) , gdzie miedzy innymi od kilku lat inwestuje niemiecki koncern Würth, zatrudniający kilkaset osób.

Historia Żagania jest od XIX w. nierozłącznie związana z istnieniem na jego obrzeżach obozów, przeznaczonych dla jeńców wojennych. Najwcześniejszy ich rodowód – to 1813 rok. Z tego okresu zachował się zdewastowany cmentarz żołnierzy wojsk napoleońskich. Wojna francusko-pruska także w podobny sposób zaznaczyła tu swoje działanie. Kolejne zbrojne konflikty nie obyły się bez Żagania – stąd też cmentarze jenieckie z okresu I wojny światowej istnieją do dzisiaj. Przykład dokumentu z kartki pisanej w języku polskim 16.02.1916 r. z pobliskiego Świętoszowa.

Ale prawdziwa tragedia dla Żagania to czasy II wojny światowej. Tu w noszącym zniemczoną nazwę Sagan Urząd ds. Jeńców Wojennych uruchomił kompleks obozów jenieckich. W osławionym od 1939 r. w tzw. Mannschafts-Stammlager Stalagu VIIIC i jego filiach zgrupowano jeńców wojennych ok. 30 narodowości, w ilości ponad 300 tys. Wielu z nich nie powróciło do swych rodzin (ok. 120 tys.), zmarli z głodu, chorób, złego traktowania. Najmłodszym obozem żagańskiego “kombinatu” był utworzony wiosną 1942 r. obóz dla zestrzelonych lotników alianckich, bez względu na posiadany stopień.
Dążenie do wolności jest odwiecznym wewnętrznym nakazem – i prawem – człowieka, a także żołnierza, który dostał się do niewoli. Ucieczki jeńców wojennych z obozów w III Rzeszy przybrały rozmiary masowe, a natężenie tego zjawiska rosło z roku na rok. Gdy w 1941 roku oficjalnie niemieckie statystyki zanotowały 15 tysięcy ucieczek, to w roku następnym było ich 19 tysięcy, zaś w 1943 roku uciekło z obozów już 33 tysiące jeńców. Tu, ze Stalagu Luft 3 dokonano najbardziej brawurowej ucieczki, zakończonej wymordowaniem 50 jej uczestników ( rozkaz specjalny Adolfa Hitlera, tzw. Sagan Bewehl – Rozkaz Żagański), w tym sześciu Polaków: majora nawigatora Antoniego Kiewnarskiego, porucznika pilota Stanisława Króla oraz poruczników nawigatorów: Włodzimierza Kolanowskiego, Jerzego Mondscheina, Kazimierza Pawluka i Pawła Tobolskiego. Ten historyczny epizod II wojny światowej znalazł bogaty oddźwięk w literaturze, filmie i znany jest w świecie jako “Wielka Ucieczka”.Ucieczka lotników z zagania była największą z dotychczasowych. Wcześniej, 06 marca 1943 roku, zbiegło z oflagu w Szubinie 43 brytyjskich oficerów (w tym późniejsi “żagańczycy” Harry Day Ian Cross), w nocy z 19 na 20 września tegoż roku 47 polskich jeńców z Oflagu VI B w Doessel koło Wartburga, w dzień później – 67 Francuzów z oflagu XVIIA w Edelbach w Austrii, wreszcie nocą na 18 grudnia 1943 roku 54 francuskich szeregowców z Marlagu (obóz marynarki wojennej) koło Hamburga. Dopiero w pół roku później “rekord” ten miał być pobity przez 112 jeńców z powstania warszawskiego, którzy zbiegli z transportu na dworcu w Łodzi.
Rozmiar dokonanych zbrodni na terenie Żagania został udokumentowany pod koniec lat 50-tych.

W 1961 r. wzniesiono na terenie byłego obozu pomnik (twórca Mieczysław Welter), a w 1971 r. uruchomiono Muzeum Martyrologi Alianckich Jeńców Wojennych, gromadzące pamiątki po bohaterach II wojny światowej oraz świadectwa dokonanych zbrodni.

Muzeum Obozów Jenieckich – galeria zdjęć z obozu na internetowym serwisie muzeum TUTAJ

ul. Lotników Alianckich 6, 68-100 Żagań

tel. + 48 68 478 49 94

Godziny otwarcia:

wtorek- piątek 10:00- 16:00

sobota- niedziela 10:00- 17:00

poniedziałek- nieczynne

Cena biletu:

bilet ulgowy: 3 zł/os.

bilet normalny: 5 zł/os.

A co jeszcze warto zobaczyć w Żaganiu:

Pałac Książęcy