Centrum Olszyny zalane wodami rzeki Olszówki 

W numerze „Laubaner Tageblatt” z 1 sierpnia 1897 roku, na gorąco opisano ogromną klęskę żywiołową, która dotknęła teren ówczesnego Powiatu Lubańskiego. Dwa dni wcześniej 30 lipca, pędzące nurty Kwisy oraz okolicznych mniejszych rzek i strumyków, zrujnowały mijane miejscowości, okoliczne pola i łąki, a także gospodarstwa rolne i ogrodnicze. Śmierć również zebrała swoje żniwo, bowiem w powodzi zginęło kilkunastu mieszkańców powiatu. 

Kiedy rozpoczęła się powódź, Straż pożarna niemal natychmiast niosła pomoc, usuwając zatory, ratując ludzi i zwierzęta. Policja od początku powodzi ostrzegała o nadciągającym niebezpieczeństwie, a także zabezpieczała zalane tereny przed szabrownikami i złodziejami. Następnego dnia rankiem, po opadnięciu wody widok był ponury. Piękne, zielone i kolorowe tereny ówczesnego Powiatu Lubańskiego, pokryła warstwa szarego błota. Straty szacowano wstępnie na miliony marek.

Straż zawodowa i ochotnicza wsparta policją i licznymi ochotnikami z pośród mieszkańców zamykała zagrożone ulice i mosty, jednocześnie ratując chorych, kobiety i dzieci. Wyprowadzano w wyższe miejsca bydło. Z budynków wynoszono meble i wyposażenie. Jak tylko woda opadła zaczęto usuwać martwe zwierzęta. Przeważająca liczba zakładów przemysłowych i rzemieślniczych, a także urzędów pozostała zamknięta.
Trudno było wyliczyć szkody w prywatnych gospodarstwach, wszystko było zrujnowane i zamulone. Cały obszar od Olszyny po Lubań, Uniegoszcz i Kościelnik wyglądał jak jedno ogromne jezioro. Podobnie wyglądała sytuacja za Lubaniem w dół Kwisy. Również w centrum Lubania, wzdłuż ulic Łużyckiej i Podwale, wody było tak dużo, że podtapiała budynki drukarni Goldamerów. Od godziny 9 rano poziom wody zaczął się powoli obniżać. Kwisa wielokrotnie w historii Lubania wylewała swe wody, zatapiając położone wzdłuż niej pastwiska i domostwa. Nie oszczędzała przy tym Ogrodu Oliwnego. Tak też się stało podczas wielkiej powodzi 30 lipca 1897 roku. Wówczas został uszkodzony kamienny mur okalający ogród klasztorny, a ogród został przykryty grubą warstwą piaszczystego namułu, który przyniosła rzeka. Długi czas trwało przywracanie go do ponownego użytku przez ówczesnego dzierżawcę – Wilhelma Kindlera.

Obliczono na podstawie obserwacji przypływu na wodowskazie lubańskim, że w dniach od 27 do 31 lipca ilość wody niesionej doliną Kwisy, z obszaru opadu około 486 km, wahała się w okolicach 49 000 000 m3. Z tego 27.800.000 m3 przypadało na wodę wyrządzającą szkody, a 21 200 000 m3 na nieszkodliwy odpływ.
Zatrważające wieści dochodziły z okolicznych miejscowości. W Radogoszczy niedawni złoci jubilaci – małżeństwo Tschirner zostało na wiele godzin odcięte od świata w śmiertelnym niebezpieczeństwie. Dom gospodarza Schmidta został rozdarty na pół, a on sam z rodziną przeczekał najgorsze na piętrze zrujnowanego budynku. Przed majątkiem sióstr woda wydrążyła głębokie leje przy drodze do Nowogrodźca. W Nawojowie droga została zablokowana, woda zniosła również most i zatopiła kilka sztuk bydła.

W Kościelniku woda osiągnęła wyższy stopień niż podczas wielkiej powodzi 3 sierpnia 1888 roku. Wiele domów stało w wodzie po dach. W górnej części wsi część budynku młyna Maurera została oderwana. Właściciel schronił się na piętro, jednak gdy runęła ściana szczytowa spadł do wody i zginął. W Dolnym Kościelniku rolnik Trautmann popłynął do stojących przed gospodarstwem wozów z ziarnem i kontynuował załadunek uli. W Jałowcu wielu rolników opłakiwało stratę większości plonów.

W Kościelniku Średnim dziesięć domów zostało zmytych. Szyny przechodzące przez most kolejowy wisiały swobodnie w powietrzu. W tamtejszym młynie Dietricha, utonął pierwszy pomocnik leśniczego pochodzący z Proszowej (Kunzendorf). Stało się wówczas, kiedy usiłował przeprowadzić w bezpieczne miejsce dwa konie i został porwany przez nurt. Udało mu się przytrzymać drzewa, ale rwący nurt nie dał mu szans. Zginął, mając 26 lat. Konie odnaleziono w Kościelniku Górnym. O determinacji mieszkańców niech świadczy fakt, iż niedzielne nabożeństwo odbyło się w nieuprzątniętym kościele, a ludzie stali w mule popowodziowym.

Rynek w Leśnej pod wodą

W Leśnej zablokowana została stacja telegrafu. John Seeliger, kierowca lokalnego spedytora wraz z żoną i dwójką dzieci zaginął po tym jak ich dom został zmieciony przez pędzący nurt. Utopiła się również panna Hertrampf. Droga i ścieżki biegnące do Hagenmühle przestały istnieć, a trzy masywne domy przy drodze do Adlerstein zostały poważnie uszkodzone. Praktycznie cała centralna część Leśnej znalazła się pod wodą.
Z Gryfowa, Pisarzowic, Olszyny, Giebułtowa i innych okolicznych miejscowości docierały wiadomości o poważnych zalaniach i dewastacjach lokalnej infrastruktury. Opisywanym zdarzeniom towarzyszyły także powodzie wywołane przez cieki w dorzeczach Kwisy i Nysy Łużyckiej. Wśród udokumentowanych zniszczeń wymienić można m.in. podmycie najniższych kondygnacji domów i katastrofę mostu kolejowego w Gryfowie Śląskim. W rejonie Leśnej powstało rozległe jeziorzysko z domami zanurzonymi po dach.

3 sierpnia 1897 roku „Laubaner Tageblatt” zamieścił sprawozdanie uzupełniające, w którym pojawiły się dalsze szczegóły katastrofy. W dużym moście przez Kwisę, przy wylocie na Gryfów, woda wyrwała sporą dziurę, którą zabezpieczano workami ze żwirem i gruzem udostępnionymi przez zakład Petzolda. Błyskawicznie, pod nadzorem lokalnych władz rozpoczęto zbiórkę pieniędzy, którą poparła gazeta, gdyż jak wspomniałem straty szacowano na miliony marek.

Z Królewskiego Kolejowego Inspektoratu w Zgorzelcu dotarła wiadomość, że ruch kolejowy powinien być przywrócony po około 10 dniach – tyle czasu miały zająć naprawy torowisk. Było to o tyle ważne dla regionu, że podstawą najtańszego transportu była kolej. Koszt przywrócenia połączeń szacowano na 80 -100 tys. marek.

Spore zniszczenia dotknęły także Olszynę. Co pewien czas lokalna rzeczka Olszówka (Ölsebach) wylewała podczas ulewnych deszczy i roztopów. Tak było w latach 1888, 1896, 1897. Często poziom wody dochodził miejscami do dwóch metrów powyżej gruntu, niszcząc okoliczne budynki wykonane w technologii „pruskiego muru”. Zalewane były też lokalne studnie. Po powodziach przychodziły gorące lata, co z kolei przyczyniało się do wysychania gospodarskich ujęć wody. W Olszynie Górnej stodoła gospodarza Effenberga „przemieściła się” na znaczną odległość. Pęd wody zrywał mosty i kładki. Z terenu starego zakładu meblarskiego Ruscheweyha woda porwała duże bloki drewna, które początkowo zablokowały i zniszczyły most przy gospodzie Pfeiffera, po czym następne bale drewna zerwały następny most obok zabudowań Bormannna. Droga przez wieś została zablokowana, a mieszkańcy domostw leżących wzdłuż nurtu uwięzieni do następnego dnia. Znalazłem w „Rund um Lauban” informację, że na placu kościelnym woda podtopiła niszczejący stary kościół ewangelicki. Była to druga ciężka powódź, która dopełniła los budowli (wcześniej w 1888). Nawiasem mówiąc jeden z filarów posłużył do podtrzymania stropu w fabryce papy Bormanna. Należy dodać, że dwa miesiące wcześniej – 22 maja 1897 roku mieszkańców Olszyny dotknęła pierwsza wysoka woda, ale o ponad połowę niższa niż katastrofa z końca lipca tego roku.

22 września tereny powodziowe w Powiecie Lubańskim odwiedziła żona Cesarza Wilhelma II cesarzowa Viktoria Hohenzollern. Na dworcu w Lubaniu powitała ją bukietem kwiatów i wierszem mała Anna Mistol. Królowa wraz z władzami Lubaia i powiatu wizytował Leśną, Baworowo i Miłoszów, po czym na krótko wróciła do Lubania i odjechała pociągiem do Jeleniej Góry. W rezultacie jej wizyty do usuwania szkód skierowano setki pruskich więźniów. Jeszcze podczas pobytu w Lubaniu Viktoria  zatwierdziła 20 tys. marek na najpotrzebniejsze prace. Z wielu stron powiat otrzymał liczne darowizny. Przykładem było 100 tys. marek od magistratu drezdeńskiego, czy 50 tys. marek od Kolonii.

Budowa tamy na Kwisie – Czocha koło Leśnej. W wyniku jej powstania powstało Jezioro Leśniańskie

Kwisa jest typowym przykładem rzeki górskiej, charakteryzującej się gwałtownym przyborem wód zarówno w czasie wiosennego tajania śniegu, jak i w okresie intensywnych opadów letnich. Od zarania dziejów Kwisa wyrządzała ogromne szkody, szczególnie mocno odczuwane przez rolnictwo, stanowiące najważniejszą gałąź działalności człowieka na obszarze położonym w żyznej dolinie rzeki. Dawne kroniki wielokrotnie odnotowywały niszczycielskie powodzie, z których największe wystąpiły w latach 1432, 1766, 1858, 1888 i 1897. Straty materialne tej ostatniej szacowano na 10 mln marek po stronie pruskiej (według późniejszych kalkulacji wynosiły one ok. 18 000 000 marek). Skala zniszczeń była tak duża, że problemem zainteresowały się najwyższe władze ówczesnych Prus.

W roku 1900 uchwalona została specjalna ustawa powodziowa dla Śląska, która obok ogromnych nakładów finansowych na regulację Odry, przewidywała też budowę wielu zbiorników zaporowych, w tym sztucznego jeziora na Kwisie koło Leśnej. Rząd przychylił się do propozycji prof. Inze z Politechniki w Akwizgranie budowy tamy i zbiornika retencyjnego koło Leśnej, powstałych w latach 1901-1904 i będących pierwszą w tej części Prus tak dużą budowlą hydrotechniczną. Dwadzieścia lat później powstała na Kwisie druga zapora wodna w Złotnikach, położona pomiędzy Gryfowem a Leśną, zwana obecnie Jeziorem Złotnickim.

Zapora złotnicka tuż po wybudowaniu

Po wybudowaniu tam na Kwisie, powódź na taką skalę jak w roku 1897 się nie powtórzyła. Natomiast miały miejsce powodzie lokalne m.in. w Leśnej w latach 50, 70 i 80 i 90 XX w. Ostatnia duża powódź w Gminie Leśna miała miejsce w roku 2010. Natomiast Olszynę rzeka Olszówka podtopiła czterokrotnie w ciągu ostatnich 15 lat – w roku 2010, 2012, 2013 i 2016.

Zbigniew Madurowicz jest pasjonatem historii, publicystą i regionalistą związanym ze Stowarzyszeniem Miłośników Górnych Łużyc. Publikuje w Gazecie Olszyńskiej i Przeglądzie Lubańskim.Z wykształcenia jest farmaceutą. Pełni funkcję Wiceprezesa Zarządu Dolnośląskiej Izby Aptekarskiej.

Autor: Zbigniew Madurowicz
Data publikacji 22.09.2024 r.