Gdyby chcieć dochodzić źródeł, dlaczego do tej pory ostała się w Lubaniu ulica Roli – Żymierskiego, winnych takiego stanu rzeczy jest wielu. Wśród nazwisk pojawiają się nawet Walery Czarnecki, starosta lubański czy Konrad Rowiński, zastępca starosty a wcześniej wieloletni burmistrz Lubania. Prawda, że trudno uwierzyć. Obecny burmistrz Lubania Arkadiusz Słowiński jest magistrem historii. Prawda, że równie trudno uwierzyć. Oni wszyscy przegrywali z marszałkiem Polski, mającym krew na rękach. Nawet po latach na „Rolę” nie ma silnych.

Podejście pierwsze

Dawną niemiecką Börnerstrasse już w 1945 postanowiono nazwać ulicą Marszałka Roli-Żymierskiego. On sam pojawił się nawet wówczas w Jeleniej Górze i jak pisze w swoich „Dziennikach” Margareta Hauptmann, żona pisarza-noblisty Gerharta, blady strach padł wówczas na Niemców, szklarskoporębiańskich przyjaciół Hauptmannów, bo lotem błyskawicy rozeszła się wieść, że Żymierski będzie szukał tu willi dla siebie.

Coś z Żymierskim nie spodobało się lubańskim radnym już w 1948 roku, kiedy to postanowili przemianować ulicę na gen. Żeligowskiego. 16 VII podjęli stosowną uchwałę, którą uchyliła Wojewódzka Rada Narodowa we Wrocławiu. Jak stwierdzano w piśmie do lubańskich radnych Prezydium DWRN postanowiło niezatwierdzić uchwały Miejskiej Rady Narodowej w sprawie przemianowania (…) i nie przyjąć tym samym do wiadomości wyjaśnienia Prezydium MRN.

Tyle. Z „Wrocławiem” dyskusji nie było. Na długie lata. Po blisko czterdziestu latach odnotujmy jeszcze kosmetyczną zmianę.  24.06.1985 roku doszło do likwidacji części ulic Żymierskiego, Marchlewskiego, Robotniczej i Różanej, co było konsekwencją rozbudowy przystanku autobusowego i terenu, jaki stworzył się „pod plac” autobusowy. Była to uchwała nr VII/37/85 MRN w Lubaniu.

Podejście drugie

W maju 1990 na fali przemian ustrojowych w Polsce, mieliśmy pierwsze wybory do samorządów lokalnych. Wybrani rajcy miejscy ochoczo zabrali się do pracy, a zmiany ulic były na porządku dziennym, bo szło nowe. Radni Lubania już 18.12.1990 powołali 9-osobową komisję ds. nazewnictwa ulic i placów. Warto poznać skład owej komisji: Emil Szałapata, Jan Cygan, Andrzej Herman, Konrad Rowiński, Bożena Adamczyk – Pogorzelec, Walery Czarnecki, Janusz Dziaczko, Ludwik Anioł, Leszek Mańkowski. Pierwszych pięcioro było radnymi I kadencji.

Komisja wytypowała aż 27 ulic, których nazwy należało zmienić. Niektóre nowe propozycje były „dziwne” i nie przeszły w wersji proponowanej przez komisję  – choćby Marchlewskiego, dzisiejsza Izerska, miała nazywać się… Przejazdową. Bo przecież… przecina w dwóch miejscach tory kolejowe! To dopiero była argumentacja! Oczywiście, o wszystkim i tak decydowała Rada Miejska. „Polegli” na fali przemian Świerczewski, Dzierżyński, Marks, Engels i Lenin, Armia Czerwona i Waryński z całym osiedlowym proletariatem, o Komunie Paryskiej nie mówiąc.  Nawet Placowi 1-Maja „wstawiono” trójkę. A Roli- Żymierskiemu znów się udało. Jeśli nawet komisja i rajcowie nie mieli wiedzy o przedwojennych nadużyciach finansowych (a poszło o maski gazowe dla wojska) Żymierskiego, ani wiedzy o wyrokach na podziemie niepodległościowe, to musieli wiedzieć, że Rola poparł wprowadzenie w Polsce stanu wojennego.

Podejście trzecie

Miejskim rajcom zabrakło odwagi nie tylko w 1991 roku. Sześć lat później starczyło jej zaledwie na „krótki odcinek”, kiedy to dotychczasowej ulicy Roli-Żymierskiego, obejmującej odcinek od ulicy Lwóweckiej do przystanku autobusowego (…) nadać nazwę Placu Szarych Szeregów. Uchwała ta ( nr XLV/320/97) była konsekwencją wniosku lubańskiego środowiska Armii Krajowej. Niedźwiedzia przysługa polegała na kłopotliwym „sąsiedztwie” z Żymierskim tejże zasłużonej podziemnej struktury Związku Harcerstwa Polskiego, uczestniczącej w wielu akcjach zbrojnych i przede wszystkim udziale w Powstaniu Warszawskim. Czy AK-owcy nie poczuli się tym zażenowani?

Już rok później do Lubania przychodzi list następującej treści:

Wypełniając obowiązki wynikające z ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu oraz mając na względzie udział organów państwowych i instytucji Trzeciej Rzeszy Niemieckiej i Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich (oraz ich reprezentantów), w tym powoływanych przez nie struktur, partii, organizacji politycznych oraz zbrojnych, organów władzy w latach 1939–1989 (oraz ich reprezentantów), w likwidacji niepodległego bytu państwa polskiego oraz ich udział w zwalczaniu dążeń niepodległościowych, gwałceniu praw obywatelskich i praw człowieka, a także popełniane w ich imieniu zbrodnie nazistowskie, zbrodnie komunistyczne oraz inne przestępstwa stanowiące zbrodnie przeciwko pokojowi, ludzkości i/lub zbrodnie wojenne, informuję, że na terenie Lubania wciąż znajduje się ulica Michała Roli-Żymierskiego będąca w swej istocie formą gloryfikacji zbrodniczej ideologii komunistycznej oraz polityki Józefa Stalina, wymierzonej w niepodległość Polski – pisał w październiku 2009 roku do przewodniczącej Rady Miasta z-ca prezesa Instytutu Pamięci Narodowej Franciszek Gryciuk.

Jednak na rok przed upływem kadencji burmistrz Rowiński nie chciał się wychylać i na pismo nie zareagował. Radni – bojący się o utratę elektoratu z tejże ulicy – także schowali głowy w piasek i nie podjęli tematu. I nie miało znaczenia, że szef IPN-u dołączył do listu pełną informację historyczną na temat Michała Żymierskiego vel Łyżwińskiego.

Pod koniec 2010 roku zmienił się burmistrz a w  kwietniu 2013  zmieniła się osoba przewodniczącego Rady Miejskiej. Kontrowersyjna nazwa ulicy ani drgnęła. W Lubaniu dziwnym trafem na szczytach lokalnej władzy obserwuje się wyraźny brak świadomości na temat rzeczywistej roli Żymierskiego w dziejach Polski. Niestety, media lokalne także nie wywiązały się wówczas ze swojej misji informacji i edukacji mieszkańców. Zafałszowany obraz najnowszych dziejów Polski utrwalał się na kolejne lata. A było blisko

            Podejście czwarte

Całkiem świeże, związane było z obchodzonym 1 marca tego roku „Dniem Pamięci o Żołnierzach Wyklętych”. Mieliśmy i Lubaniu swoje uroczystości, bo dzięki społecznym (podkreślam – społecznym, nie władz!) inicjatywom, należne miejsce w świadomości mieszkańców Lubania odzyskał ppłk Anatol Sawicki, ostatni komendant lwowskiej Polski Podziemnej. Dziś jest tablica na budynku, gdzie został aresztowany, pojawiło się kilka artykułów o Sawickim i jego żołnierzach a zaproszeni pracownicy naukowi IPN-u przypomnieli podczas spotkania, kim był Rola- Żymierski. Tym, którzy nie wiedzieli, przypomniano dobitnie, że Rola osobiście zatwierdzał większość wyroków śmierci na przedwojennych oficerów Wojska Polskiego którzy zostali osądzeni przez sądy komunistyczne a jego podpis widnieje na ok. 100 wydanych wyrokach śmierci. Rola aprobował także zbrodnicze działania Głównego Zarządu Informacji, m. in. na jego wniosek z 26.09. 1947 ówczesna Rada Ministrów pozbawiła polskiego obywatelstwa grupę oficerów (był wśród nich gen. Stanisław Maczek).  Lista niegodziwości Roli była długa.

Podczas spotkania pojawiła się – zorganizowana przez Stowarzyszenie Panaceum – lista poparcia zmiany nazwy kontrowersyjnej ulicy. Nic dziwnego, że po takiej „podbudowie” dydaktycznej szybko zapełniała się. Została potem przekazana Radzie Miejskiej. I co z tego? Mijają kolejne miesiące, już cztery od tamtej marcowej uroczystości. Rada zajęła się sama sobą, odwołując dotychczasową przewodniczącą, która jeszcze w marcu zapewniała przyspieszenie prac. Nie zdążyła.

Nowy przewodniczący Rady Miejskiej, Marian Kwolik tematu – póki co – nie podjął. Nieoficjalnie mówi się, że nowy przewodniczący rzucił pomysł, by Żymierskiego przemianować na… Basztową. No cóż, skoro cień od Wieży (a nie baszty!) Brackiej kładzie się na Żymierskim, można i tak. Tylko po co? Podobno znów ma powstać kolejna komisja, która zajmie się sprawą, ponoć…. Odwlec, odwlec. A kolejne święto „wyklętych” już w marcu.

I jeszcze jedno. Kiedy zmarł Jan Paweł II, nasza trzyosobowa redakcja „Przeglądu Lubańskiego” wystąpiła do Rady Miejskiej i poprzedniego burmistrza, aby upamiętnić osobę Ojca Świętego. Szybko wprowadzono to pod obrady i zgorzelecką obwodnicę przemianowano. Można było? Widać można!

Burmistrz Lubania Arkadiusz Słowiński jest absolwentem historii i długoletnim nauczycielem tego przedmiotu. Chciałbym wierzyć, że na zajęciach z najnowszej historii Polski na swojej uczelni był pilnym studentem. Chciałbym wierzyć…

Janusz Skowroński

na zdjęciu: Rola-Żymierski podczas defilady w Jeleniej Górze (1945) – zb. autora