Unikatowy napoleoński pomnik ze Studnisk, przed 8 laty odnaleźli dwaj mieszkańcy tej miejscowości – Andrzej i Wojciech Tyc i przekazali go na rzecz Stowarzyszenia Miłośników Górnych Łużyc, które monument doprowadziło do porządku i ustawiło na skwerze pod Wieżą Bracką w Lubaniu.

Niebawem miną 203 lata od czasu, gdy Łużyce i Śląsk stały się wielkim teatrem działań wojennych Napoleona. Po zwycięskiej bitwie pod Budziszynem wojska napoleońskie weszły do Zgorzelca (23 maja 1813 roku). Po kilku dniach sprzymierzone oddziały rosyjsko-pruskie ewakuowały się na Śląsk. 29 maja Marszalek Victor podszedł pod Głogów i odblokował tamtejszy garnizon, Bonaparte zaś trzy dni później zajął Wrocław. Pomyślnie rozpoczętą kampanię jednak przerwano. Napoleon uległ namowom austriackiego ministra spraw zagranicznych, księcia Metternicha i 5 czerwca w Pielaszkowicach (pomiędzy Środą Śl. a Strzegomiem) zawarł z Prusakami i Rosjanami zawieszenie broni. Wstrzymanie operacji wojskowych miało obowiązywać przez 2 miesiące (do 15 sierpnia 1813 roku).

W okresie rozejmu główne siły Napoleona kwaterowały w wielu wsiach i miasteczkach łużyckich (np. polski korpus księcia Józefa Poniatowskiego (około 15 tys. żołnierzy) rozlokowany został w okolicach Zittau i Bogatyni). W pobliżu Lubania we wsi Studniska (niem. Schönbrunn) stacjonowały saskie oddziały VII korpusu generała Jeana Louisa Reyniera, które w tym czasie powiększyły się o jedną zrekonstruowaną dywizję piechoty*. Oddziały biwakujące w Studniskach podlegały bezpośrednio jednookiemu generałowi 32 Dywizji – J. Durutte, mieszkającemu podczas zawieszenia broni w pałacu w Sulikowie. Kwaterunki wojska były ogromnym obciążeniem dla lokalnej społeczności, doprowadzając często gospodarzy do skrajnego ubóstwa. Na tych terenach kwaterowało wówczas 60 generałów, 1.513 oficerów, 24.449 podoficerów i szeregowców oraz 14.604 konie. Na potrzeby armii zarekwirowano m.in. 149 sztuk bydła, 79 koni, 83 woły, 559 owiec, 15 wozów, 5 cetnarów mięsa, 23 beczki piwa, 4 wiadra wódki, 276 cetnarów mąki. Dla popasających we wsi koni żołnierskich musiano dostarczyć 1916 szefli owsa, 1436 cetnarów siana oraz 46 kop słomy. Na potrzeby wojska wycięto też duże ilości drzew w Lesie Studniskim. Straty mieszkańców w gotówce wyniosły 6795 talarów***. Wydarzenia z letnich miesięcy 1813 roku na długo pozostały w pamięci Saksończyków mieszkających w Studniskach**. W roku 1827 u podnóża wzgórza Pop (na północ od Studnisk Dolnych) odsłonięto pamiątkowy pomnik, na którym wyryto napis:

„Na pamiątkę smutnych czasów. Podczas zawieszenia broni dnia 13.06.1813 r. w tej okolicy rozbił swój obóz VI Korpus Armijny pod dowództwem marszałka Reyniera. W tym oto miejscu stał ołtarz. Tutaj też po raz ostatni odprawiono katolicką mszę świętą dnia 10 sierpnia, na trzy dni przed opuszczeniem obozu. 1827.”

Napis ten zawierał dwa oczywiste błędy. Jean Louis Reynier dowodził wówczas VII (a nie VI) korpusem saskim i nie był marszałkiem tylko generałem. Pomnik stał na swoim miejscu do końca II wojny światowej. Po wojnie obelisk zaginął. Przed około 8 laty mieszkańcy Studnisk Górnych Panowie Andrzej i Wojciech Tyc, odnaleźli zapomniany, przewrócony zabytek na polu w rejonie byłej jednostki nasłuchowej Wojska Polskiego w Studniskach. Dzięki odkrywcom i naszemu koledze Waldkowi Kozińskiemu ze Zgorzelca pomnik napoleoński pozyskało Stowarzyszenie Miłośników Górnych Łużyc i obecnie można go podziwiać na skwerze przy Wieży Brackiej w Lubaniu. Uratowany obelisk należy do najcenniejszych i najrzadszych zabytków kampanii napoleońskiej z tego terenu związanych z Wielką Armią. Znane pomniki z kampanii 1813 roku upamiętniały najczęściej wojska sprzymierzonych – Rosji i Prus (np. pomniki w Bolesławcu i w Gryfowie).

Na zakończenie należy jeszcze dodać, że 13 sierpnia 1813 roku (na 49 godzin przed upływem terminu zawieszenia broni) wznowiono działania wojenne. Dowódca wojsk sprzymierzonych feldmarszałek Blücher uderzył na oddziały osłonowe Francuzów rozłożone na Bobrem. 21 sierpnia Napoleon przejął dowodzenie nad Armią Bobru i poprowadził kontratak. Blücher uchylił się jednak od walki z samym cesarzem i wycofał swoje korpusy na Pogórze Kaczawskie w rejon Jawora. Kampania 1813 roku zakończyła się pod Lipskiem, podczas Wielkiej Bitwy Narodów, toczącej się tam od 16 do 19 października, Francuzi zostali pokonani.

Przypisy:

* Podczas kampanii 1813 r. wojska saskie walczyły u boku Napoleona, posiadały też takie same umundurowanie

** Po roku 1815 saskie dotychczas Studniska włączono do Prus.

*** Waldemar Bena, Polskie Górne Łużyce, Zgorzelec 2005.

P.S. Dziękuję Panom Andrzejowi i Wojciechowi Tyc ze Studnisk Gór- nych za uratowanie i przekazanie opisanego pomnika Wielkiej Armii.

Janusz Kulczycki jest regionalistą, badaczem historii Lubania oraz Górnych Łużyc i publicystą. Jest również współzałożycielem i Prezesem Zarządu Stowarzyszenia Miłośników Górnych Łużyc w Lubaniu.

Autor: Janusz Kulczycki (SMGŁ)