Jak zapewne każdy lubanianin wie, na początku 1945 roku rozgorzały ciężkie boje o miasto nazwane ,,Bitwą o Lubań”. Trwała ona od 17 lutego do 06 marca 1945 roku, kiedy to ostatecznie odbito miasto z rąk wojsk radzieckich.

Mało jednak kto wie, że poza tym, co działo się na ulicach i placach istniało jeszcze drugie miasto-miasto podziemne stworzone przez hitlerowców w okresie II Wojny Światowej. Stworzono je na potrzeby wojska oraz ludności cywilnej. Tym podziemnym miastem były wszelkiego rodzaju schrony przeciwlotnicze, które miały chronić mieszkańców miasta przed nalotami bombowymi, jak i schrony o niewiadomym do dnia dzisiejszego przeznaczeniu. W samym mieście zbudowano ich kilkanaście. Dodatkowo w miejscach newralgicznych dla obronności Lubania powstały również schrony (bunkry) bojowe jak i schrony wartownicze.

Schron bojowy przy dworcu PKP

Te podziemne budowle dzisiaj można znaleźć między innymi przy ulicy Lwóweckiej (zostaną 10 maja otwarte dla zwiedzających), Dworcowej, Gazowej, Rataja, przy byłych zakładach ZNTK.

Schron przy byłych zakładach ZNTK

Przy ulicy Parkowej Kamienna Góra skrywa chyba najbardziej ciekawy podziemny obiekt, który wiele razy był opisywany, jednak do dnia dzisiejszego nie został w pełni spenetrowany. I chociaż istnieje plan tego obiektu, znajdujący się w Archiwum Państwowym we Wrocławiu Oddział w Lubaniu, to tak naprawdę nie wiadomo czy pełna penetracja obiektu nie przyniesie nowych odkryć w temacie podziemnego Lubania.

Schron przy ul. Rataja

Wielce też ciekawym schronem podziemnym jest schron mieszczący się pod budynkiem dworca PKP. Jego rozległa kubatura świadczy o tym, że miał i zapewne służył, jako schronienie dla ewentualnych podróżnych znajdujących się w tym czasie na dworcu kolejowym. A może służył też w innym, dzisiaj nieznanym celu… Schron ten z dwóch stron osłaniały schrony bojowe, które miały nie dopuścić do siebie wrogich wojsk.

Schron bojowy przy dworcu PKP.

Widok schrony pod dworcem PKP

Czy obiekty opisane powyżej były wykorzystywane podczas ,,Bitwy o Lubań” i służyły jako schrony podczas ostrzałów artyleryjskich prowadzonych przez wojska radzieckie? Konstrukcja niektórych ze schronów, jakie są na chwilę obecną dostępne do spenetrowania wskazują na to, że w przypadku bezpośredniego trafienia pociskiem artyleryjskim, czy też bombą lotniczą, mogło dojść do uszkodzenia części schronu lub też całego schronu. Tak więc zapewne były one bardzo dobry zabezpieczeniem przed odłamkami i mniejszego kalibru pociskami, ale nie zabezpieczały w pełni przed bezpośrednimi trafieniami pociskami dużego kalibru.

Odrębnym tematem i to tematem mało zbadanym są schrony umiejscowione pod budynkami użyteczności publicznej (ul. Mickiewicza- Szkoła Podstawowa nr 1 i Gimnazjum, Plac 3 Maja 8, budynek banku BZWBK, byłe fabryki produkujące na potrzeby wojny).

Z tego jakże niekompletnego spisu podziemnych schronów Lubania widać jednoznacznie, że bardzo mocno rozbudowany podziemny Lubań, tak jak podziemny Wrocław, skrywa swoje tajemnice związane z okresem II wojny światowej i okresem po jej zakończeniu.

Stowarzyszenie Miłośników Górnych Łużyc od dłuższego czasu próbuje rozwikłać część tych tajemnic, jak chociażby przywołaną powyżej tajemnicę Kamiennej Góry. Jak twierdzą członkowie tego stowarzyszenia, są coraz bliżej odkrycia niektórych tajemnic podziemnego Lubania i tego, do czego miały służyć niektóre odkryte a także do dnia dzisiejszego nieodkryte schrony lubańskie.

Na chwilę obecną fakt pozostaje faktem, że schrony dla pojedynczego żołnierza, jakie stanęły na ulicy Lwóweckiej, są dziś rzadkością budownictwa obronnego z czasu wojny i np. Wrocław takich schronów posiada bardzo mało.

Kończąc temat podziemnego Lubania na dzisiaj można zadać pytanie: Czy uda się, poprzez te obiekty, poprzez ich tajemnice i historię, jaką niosą, przyciągnąć miłośników takich konstrukcji do miasta o bardzo przecież ciekawej historii, i tej odległej, ale także tej całkiem niedawnej?

Piotr Kucznir