Wystawa pod tytułem „Opiekunka Kotliny Jeleniogórskiej. Działalność hrabiny Friederike von Reden”, czynna od 23 maja do 9 listopada 2014 roku w Muzeum Uniwersytetu Wrocławskiego, będzie poświęcona hrabinie Reden (1774-1854) z Bukowca, żonie pruskiego ministra górnictwa i hutnictwa Friedricha Wilhelma von Redena (1752–1815). Jej rozległa działalność kulturalna i edukacyjna w Kotlinie Jeleniogórskiej pozostawiła swój trwały ślad w postaci domów tyrolskich w Mysłakowicach i kościoła Wang w Karpaczu Górnym stanowiących współcześnie istotny element krajobrazu kulturowego Kotliny Jeleniogórskiej i Karkonoszy, a zarazem magnes przyciągający turystów.

Popiersie hrabiny Friederike von Reden, Königliche Porzellan Manufaktur Berlin, po 1816, biskwit porcelanowy, wys. 45,5 cm, Muzeum Narodowe we Wrocławiu, nr inw. I–2636, fot. Arkadiusz Podstawka

Ekspozycja ma za zadanie ukazać rolę kobiety-szlachcianki i ziemianki w tworzeniu krajobrazu kulturowego Kotliny Jeleniogórskiej w pierwszej połowie XIX w. Interesującym wątkiem wystawy będzie wzajemne oddziaływanie krajobrazu na postawę i działalność hrabiny Reden, a także pokazanie sedna wyjątkowości tkwiącego w tej postaci historycznej. Jej różnorodne oblicze, z jednej strony konserwatywne, z drugiej nowoczesne jest także obliczem epoki: niepokorna panna około 1789 roku, następnie oddana żona-przyjaciółka i patriotka w okresie okupacji napoleońskiej i wojen wyzwoleńczych, wreszcie odważna i zaangażowana wdowa-ziemianka w trudnych latach 30. i 40 XIX w. Swoje zachowawcze poglądy na życie społeczne i polityczne (uznawanie patriarchatu, popieranie monarchii) hrabina godziła z reformatorskimi zapatrywaniami na religię i gospodarkę (była aktywną przedstawicielką ruchu przebudzeniowego, hodowała rzadkie odmiany krów i merynosy, uprawiała eksperymentalne gatunki zbóż). W tym kontekście okolice Bukowca jawią się jako miejsce inspirujące do działań pod wpływem malowniczych okoliczności przyrody Kotliny i Karkonoszy.

Wystawa na temat działalności hrabiny Friederike von Reden odbędzie się w ramach międzynarodowego projektu wystawienniczego „Szlachta na Śląsku”, który stanowi podsumowanie wyników badań naukowych uzyskanych w ramach jednego z największych polsko-niemieckich projektów badawczych na temat wspólnego dziedzictwa kulturowego, zatytułowanego „Szlachta na Śląsku / Adel in Schlesien”, którego koordynację powierzono Instytutowi Historii Sztuki Uniwersytetu Wrocławskiego oraz Instytutowi Federalnemu ds. Historii i Kultury Niemców Europie Środkowo-Wschodniej w Oldenburgu (BKGE). W czasie realizacji projektu w latach 2005-2012 powstały cztery rozprawy doktorskie, a także ukazało się drukiem kilka ważnych książek. Tegoroczne podsumowanie projektu w postaci potrójnej wystawy we Wrocławiu, Legnicy i Görlitz organizują: Muzeum Uniwersytetu Wrocławskiego, Muzeum Miedzi w Legnicy i muzea w Görlitz: Muzeum Śląskie (Schlesisches Museum zu Görlitz) i Muzeum Historii i Kultury Miasta Görlitz (Kulturhistorisches Museum der Stadt Görlitz).

Rękawiczki ze skóry koźlęcej, haftowane, dł. 42,5 cm, Muzeum Narodowe we Wrocławiu, nr inw. III–328 a, b, fot. Arkadiusz Podstawka

Największa część projektu wystawienniczego zostanie zaprezentowana w Legnicy w budynku dawnej Akademii Rycerskiej i w sąsiadującym budynku Muzeum Miedzi. Wystawa pod tytułem „Rycerze wolności, strażnicy praw. Szlachta na Śląsku w średniowieczu i czasach nowożytnych” poruszy zagadnienia związane z książętami, ich siedzibami szlacheckimi, powinnościami szlachty, wyznaniem, edukacją, rozrywką, a także życiem codziennym. Na wystawie pojawią się obiekty z wielu kolekcji z terenu Śląska, pochodzące zarówno z muzeów, jak i kościołów (np. epitafia).

Projekt przebudowy pałacu w Bukowcu, ok. 1785–1795, rysunek piórkiem, akwarelowany, 39,5 × 32 x 2 cm, Herder-Institut Marburg, nr inw. 77 368

Wystawa w barbakanie Kaisertrutz w Görlitz pod tytułem „Trwanie wśród przemian. Szlachta na Śląsku i Górnych Łużycach od XVIII wieku” podejmie wątek świetności i upadku szlachty w epoce nowoczesnej, opowie o życiu w pałacach, więzach rodzinnych i tradycji, próbach utrzymania hegemonii w czasach przemian i rewolucji. Uzupełnienie będzie stanowić wystawa w Schönhofie, która zaprezentuje dzieje górnołużyckiej szlachty od schyłku średniowiecza.

Wystawa w Muzeum Uniwersytetu Wrocławskiego ukaże „kobiece” oblicze szlachty śląskiej: życie codzienne, zainteresowania i formy działalności szlachetnie urodzonych kobiet przełomu XVIII i XIX wieku, a także zaangażowanie szlachty w życie lokalnych społeczności Śląska na przykładzie „pani na Bukowcu”.

Ekspozycja zostanie podzielona na kilka części tematycznych: dom rodzinny i małżeństwo, pałac i park w Bukowcu, ruch przebudzeniowy, szlachta w Kotlinie Jeleniogórskiej, osiedle Zillerthal i kościół Wang. Mimo, że wystawa wrocławska jest najmniejszą częścią projektu wystawienniczego „Szlachta na Śląsku” na wystawie zaaranżowanej w Sali pod Filarem będzie można obejrzeć aż 90 eksponatów ze zbiorów obcych, m.in. ubiór i pamiętnik szlachcianki z około 1800 roku, rękopiśmienną korespondencję między damami, rysunki projektowe siedziby szlacheckiej, a także europejskie malarstwo portretowe i pejzażowe, rzeźbę, grafikę, porcelanę i szkło. Stworzenie ekspozycji prezentującej tak różnorodne zabytki było możliwe dzięki współpracy i zaangażowaniu wielu instytucji polskich (Muzeum Narodowe we Wrocławiu, Muzeum Karkonoskie w Jeleniej Górze, Archiwum Państwowe we Wrocławiu, Oddział w Jeleniej Górze, Muzeum w Tarnowskich Górach) i niemieckich (Herder-Institut Marburg, Kunstforum Ostdeutsche Galerie Regensburg, Kulturhistorisches Museum der Stadt Görlitz).

Projekty budynku browaru w Bukowcu, ok. 1785–1795, rysunek piórkiem, lawowany, akwarelowany, 28,3 × 39,8 cm, Herder-Institut Marburg, nr inw. 77 397

Wiele z eksponatów będzie pokazywanych publicznie po raz pierwszy, w tym kompletny ubiór wierzchni damy ze zbiorów Muzeum Narodowego we Wrocławiu (suknia, płaszczyk, szal, rękawiczki, pantofelki, torebka, wachlarz), a także rysunki projektowe przebudowy pałacu w Bukowcu z końca XVIII wieku i projekty architektoniczne zabudowań folwarcznych i pawilonów ogrodowych w parku bukowieckim, które są obecnie przechowywane w zbiorach Instytutu Herdera w Marburgu (Herder-Institut Marburg).

Międzynarodowy projekt wystawienniczy „Szlachta na Śląsku” obejmuje publikację katalogu wystawy, w którym znajdą się eseje i noty katalogowe zarówno w języku polskim, jak i niemieckim. To bogato ilustrowane wydawnictwo będzie składać się z dwóch tomów: w tomie pierwszym zostaną omówione obiekty prezentowane na wystawie legnickiej, a tom drugi będzie zawierał katalog dzieł pokazywanych na wystawach w Görlitz i we Wrocławiu.

Widok pałacu i majątku w Bukowcu, grafika, Franz Stadler, ok. 1810, KOG Regensburg

Patronat honorowy nad międzynarodowym projektem wystawienniczym „Szlachta na Śląsku” objęli Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej i Marszałek Województwa Dolnośląskiego, a projekt wspierają m.in.: Ministerstwo Spraw Wewnętrznych Wolnego Państwa Saksonia, Fundacja Współpracy Polsko-Niemieckiej, Miasto Legnica, Miasto Görlitz, Związek Gmin Karkonoskich, Instytut Herdera w Marburgu.

Wystawie wrocławskiej będzie towarzyszył cykl wykładów otwartych dla publiczności, a także wystawa planszowa poświęcona hrabinie Friederike von Reden i jej mężowi. Okazją do przypomnienia o niezwykłym małżeństwie Redenów jest 240 rocznica urodzin hrabiny Reden, która przypada w tym roku, a także 200 rocznica śmierci hrabiego Friedricha Wilhelma von Redena w 2015 roku. Wystawa planszowa powstanie dzięki wsparciu finansowemu ze strony Niemieckiego Forum Kultury Europy Wschodniej (Deutsches Kulturforum östliches Europa) i we współpracy ze Związkiem Gmin Karkonoskich. Wernisaż odbędzie się w Bukowcu w ostatni weekend września 2014 roku, a wystawa będzie w dalszej kolejności pokazywana w innych miejscach, zarówno w Polsce, jak i na terenie Niemiec.

Więcej informacji o wystawach, a także adresy, godziny otwarcia i ceny biletów można znaleźć na stronie internetowej poświęconej projektowi wystawienniczemu: www.szlachtanaslasku.pl / www.adelinschlesien.de

Serdecznie zapraszamy!

Urszula Bończuk-Dawidziuk
Muzeum Uniwersytetu Wrocławskiego