Obóz Hartmannsdorf przypomniany
III ZAMKOWE SPOTKANIA Z HISTORIĄ – Zamek Czocha
7 listopada w zamku Czocha zagościły już po raz trzeci Zamkowe Spotkania z Historią. „Spotkania”, którego głównym organizatorem jest Stowarzyszenie „Zamek Czocha”, mają na celu popularyzację historii, głównie poprzez spotkania miłośników i pasjonatów Klio, zwłaszcza w odniesieniu do Dolnego Śląska. Tegoroczne zdominowała tematyka obozowa choć nie tylko… Najwytrwalsi czekali na „złoty pociąg”. Ale po kolei.
Dzięki środkom z Funduszu Inicjatyw Obywatelskich i Fundacji BZ WBK nasze Stowarzyszenie realizowało w tym roku projekt przywracania pamięci historycznej wśród lokalnej społeczności. Dotyczył istniejącego w latach 1944-45 na terenie obecnej wsi Miłoszów w gminie Leśna obozu AL Hartmannsdorf , jednej z przeszło stu filii hitlerowskiego obozu koncentracyjnego Gross-Rosen, którego historia miała odejść w zapomnienie. Teraz została przypomniana.

Dawny salonik Ernsta Gütschowa pękał w szwach ale książki „AL Hartmannsdorf – zapomniana filia KL Gross-Rosen” wystarczyło dla wszystkich.
Już w lutym zapalono przy leśniańskich sztolniach, które drążyli więźniowie Hartmannsdorfu znicze pamięci, w 70-tą rocznicę marszu śmierci stąd do Buchenwaldu. Z ponad tysiąca więźniów do Buchenwaldu dotarło zaledwie 399. W czerwcu członkowie stowarzyszenia odwiedzili to miejsce. 3 października GRH „Oberlausitz” i GRH „Bunzlau’45” dokonała rekonstrukcji historycznej w Leśnej i Miłoszowie na trasie, którą codziennie pokonywali więźniowie. W ich role wcielili się m.in. mieszkańcy Miłoszowa. Rozegrano kilka scen historycznych, zaczerpniętych z zachowanych wspomnień tych, którzy przeżyli obozowe piekło.

„Spotkania” poprzedził krótki wyjazd do Miłoszowa i premiera filmu dokumentalnego „Z Hartmannsdorfu do Miłoszowa”.
We wsi rozegrano tego dnia widowisko teatralno-plenerowe „Karuzela” Zbigniewa Rzońcy w reż. Jacka Paruszyńskiego. Główne role należały do uczniów leśniańskiego gimnazjum. Na specjalnym spotkaniu poprzedzającym imprezę organizatorzy podziękowali wykonawcom „Karuzeli”. Rekonstrukcja historyczna i spektakl „Karuzela” zostały zapisane cyfrowo i znalazły się na płycie CD dołączonej do książki „Arbeitslager Hartmannsdorf – zapomniania filia KL Gross-Rosen” Janusza Skowrońskiego i Doroty Suli.
Znakomicie edytorsko wydaną książkę z płytą otrzymali bezpłatnie wszyscy uczestnicy spotkań z historią na Zamku Czocha. Spotkania rozpoczęły się krótkim wyjazdem do pobliskiego Miłoszowa, do miejsca, gdzie znajdował się obóz i premierą w „Izerce” filmu dokumentalnego „Z Hartmannsdorfu do Miłoszowa”, zrealizowanego przez Rafała Gieronia i Grzegorza Koczubaja.
Dodajmy, że Stowarzyszenie „Zamek Czocha” planuje w przyszłym roku postawienie pamiątkowego obelisku w miejscu, gdzie był obóz i utworzenie w ten sposób trwałego miejsca pamięci. Obelisk wykonany będzie z granitu strzegomskiego i pozyskany ze złoża w okolicy, gdzie mieścił się główny obóz Gross-Rosen. Więźniowie pracowali przy wydobywaniu granitu, zanim trafili do filii Hartmannsdorf, którą we wspomnieniach określali jako „wieś silnych ludzi”, z uwagi na katorżnicze warunki pracy i przebywania. Dziś miejsce to jest zapomniane (łąka i zarośla), zaś obóz spalono wiosną 1945 przez wycofujące się oddziały SS. Zdarza się nadal, że rodziny byłych więźniów oraz inne osoby palą tu symboliczne znicze, czyniąc to w różnych miejscach.
W części prelekcyjnej już w zamku mogliśmy wysłuchać wystąpień Elżbiety Gibałki (z Archiwum – Muzeum Gross-Rosen) „Historia jednego obozu” i Janusza Skowrońskiego „Hartmannsdorf – Miłoszów. Niepamięć – dlaczego?” W bloku popołudniowym Piotr Kucznir przybliżył postać Bodo Ebhardta – twórcy nowej historii zamków Grodziec i Czocha. W tym roku minęła bowiem 150-rocznica urodzin i 70.rocznica śmierci tego niemieckiego architekta i konserwatora sztuki.
Z premierową książką „Skarb generała” stanowiącą przełom w sprawie tzw. „szczeliny jeleniogórskiej” wystąpił jej autor – Krzysztof Krzyżanowski. Wiele emocji nadal wzbudza historia wałbrzyskiego złotego pociągu. Przy komplecie publiczności ożywioną dyskusję „Złoty pociąg – fakty i mity. Historia bez precedensu” poprowadził gość wieczoru Bartosz Rdułtowski z krakowskiego wydawnictwa „Technol” przy wsparciu Piotra Maszkowskiego, redaktora naczelnego „Odkrywcy”.

Gość wieczoru Bartosz Rdułtowski (w środku) oraz naczelny „Odkrywcy” Piotr Maszkowski zostali obdarowani przez prezesa Stowarzyszenia „Zamek Czocha” niecodziennymi pamiątkami. To oryginalne, 105-letnie dachówki z zamku Czocha, pamiętające jeszcze Bodo Ebhardta. W br. dokonano wymiany pokrycia dachowego zamku, o czym przypominał także plakat „Spotkań”. .
Czy mit pociągu obronił się przed twardymi faktami przedstawianymi przez obu prelegentów? Chyba nie, choć zapewne wielu widzów zostało rozczarowanych chłodnym podejściem do tematu obu prowadzących i chciałoby nadal wierzyć w istnienie pociągu. „Złoty pociąg” jako medialne zjawisko socjologiczne to zapewne temat na osobną książkę, którą… na przyszły rok zapowiedział gość wieczoru.
A książek na „Spotkaniach” nie brakowało – trzy wydawnictwa Agencja Wydawnicza CB Warszawa, Technol Kraków i Archiwum System Jelenia Góra) goszczą tu od pierwszej imprezy, na stoiskach w Sali Rycerskiej prezentując także w tym roku ciekawą ofertę wydawniczą z zakresu literatury faktu, zwłaszcza w odniesieniu do Dolnego Śląska. Obecność – jak co roku – kilku autorów, sprzyjała rozmowom z czytelnikami, wymianom poglądów i uzupełnieniem zbiorów. Swoje stoisko miał także miesięcznik „Odkrywca”, główny patron medialny imprezy.
Tegoroczne „Spotkania” odbywały się przy rekordowej frekwencji, co cieszy organizatorów i każe już myśleć o następnej imprezie. Cieszy także liczny udział młodzieży szkolnej, przybyłej indywidualnie jak całymi klasami. Najstarszym uczestnikiem „Spotkań” był 89-letni Eugeniusz Gryszczuk z Wrocławia, były robotnik przymusowy, pracujący podczas II wojny światowej przy produkcji samolotów „Arado”.
W „Spotkaniach” uczestniczyła także Pani Krystyna Sikorska, córka śp. Jana Starakiewicza, prezesa leśniańskich kombatantów, który przez lata zabiegał o poznanie prawdy o obozie Hartmannsdorf. Imprezę zakończyło nocne zwiedzanie zamku Czocha przygotowane przez gospodarza obiektu DW „Rewita” WAM.
Z uwagi na liczne zainteresowanie nową książką – zostały zaplanowane dwa dodatkowe spotkania autorskie: pierwsze odbyło się w sobotę 14.11. w Miłoszowie („Izerka”); drugie zaplanowano na czwartek 19.11. o godz. 15.30 w OKIS-ie w Leśnej.
Janusz Skowroński (prezes Stowarzyszenia „Zamek Czocha”)
Zdjęcia: Kazimierz Kula