Zwyczaj wysyłania kartek z bożonarodzeniowymi życzeniami świątecznymi ma bardzo długą tradycję, sięgającą schyłku średniowiecza. Kartki te przesyłało się przez służącego, przez dzieci lub zanosiło osobiście. Ozdobne życzenia bożonarodzeniowe i noworoczne w postaci długich, rymowanych tekstów pisano w epoce baroku. Największą jednak popularność kartki świąteczne zyskały w XIX i XX, które wysyłano już korzystając z usług poczty. W swoich zbiorach kart świątecznych odnalazłem kilkanaście takich pocztówek, wysłanych z Lubania na początku XX wieku.

Nie były to jednak jeszcze znane nam dzisiaj pocztówki, przesyłane bez koperty za pośrednictwem poczty. Projekt takiej pocztówki został zgłoszony podczas Niemieckiej Konferencji Poczt w Karlsruhe 30 listopada 1865 roku przez Heinricha von Stephena, radcę dworu pruskiego i generalnego poczmistrza. Propozycja ta została jednak odrzucona. Po wielu perypetiach, pierwsza ilustrowana karta pocztowa została wysłana 16 lipca 1870 roku przez księgarza Augusta Schwartza z Olenburga.

Początkowo karty pocztowe funkcjonowały jedynie w obiegu lokalnym, dopiero od 1 lipca 1875 roku dopuszczono je do obiegu międzynarodowego. Od tej pory nastąpił szybki rozwój korespondencji pocztówkowej. Według „Kuriera Warszawskiego” z 1881 roku w Europie, w samym tylko 1879 roku rozesłano 350 milionów kart pocztowych. Dużą część z nich stanowiły pocztówki świąteczne, które stały się z biegiem lat przedmiotem masowego kolekcjonerstwa.

Pomysłodawcą nazwy „pocztówka” był sam Henryk Sienkiewicz! Szczyt popularności kartki świąteczne przeżywały w latach 1900-1910, kiedy to w czasie przedświątecznym były najlepiej sprzedającym się towarem. Wtedy też były one najładniejsze, kolorowe, z pięknymi nadrukami, fantazyjnymi dodatkami, wykonane np. techniką barwnej litografii. Na podstawie rozporządzenia Światowego Związku Pocztowego w roku 1904 wprowadzono nowy rodzaj kart pocztowych, których jedną całą stronę (rewers) zajmowała ilustracja, awers zaś został podzielony pośrodku pionowa kreską na część adresową i korespondencyjną. Taki układ strony adresowej pocztówki stosowany jest do dzisiaj.

Tworzenie kart świątecznych stało się prawdziwą sztuką. Projektowali je różni ilustratorzy i rysownicy, a także najwybitniejsi twórcy epoki, jak choćby Raphael Kirchner, Mela Köhler, Maria Likarz, a w Polsce artyści z Warsztatów Krakowskich. Niektóre autorskie pocztówki tych pierwszych osiągają na targach kolekcjonerskich ceny sięgające nawet kilku tysięcy euro. Najczęstszym motywem przedstawianym na kartach świątecznych była szopka betlejemska, św. Mikołaj, aniołowie, krasnale, udekorowana choinka i przeróżne prezenty.

W swoich zbiorach kart świątecznych odnalazłem też kilkanaście takich pocztówek, wysłanych z Lubania na początku XX wieku, z których kilka dziś Państwu prezentuję. Najciekawsze dwie kartki przedstawiają, na tle nocnego nieba, ośnieżone miasto i jego centrum z Wieżą Bracką. Na pierwszym planie obu pocztówek widzimy tajemniczą kościelną, bądź ratuszową ? wieżę z zegarem, a na niej postaci aniołów oznajmiających światu narodzenie Zbawiciela. Na pierwszej z nich aniołowie dmą w trąby (fot. 1):

(foto 1)

Na drugiej zaś dzwonią kościelnymi dzwonami (fot.2).

(foto 2)

Na trzeciej pocztówce z roku 1907 widzimy pokryty śniegiem ewangelicki kościół p.w. Maryi Panny pod Kamienną Górą w Lubaniu. Anonimowy artysta przedstawił tu też scenkę transportu świątecznych drzewek i nieoczekiwane spotkanie z sarenkami (foto 3).

(foto 3)

Kolejne świąteczne kartki pocztowe z 1903 r. przedstawiają w ozdobnej, świątecznej ramce z lodowymi soplami dwa widoku Lubania: Wieżę Bracką z ewangelickim kościołem p.w. Świętego Krzyża (foto 4) oraz rzekę Siekierkę przy ul. Łużyckiej (foto 5)

(foto 4)

(foto 5)

Ostatnia, prezentowana w tym artykule, świąteczna pocztówka wysłana została z Lubania w sylwestra 1898 r. Jej nadawca składał adresatowi serdeczne życzenia na nowy, nadchodzący 1899 rok niem. Herzlichen Glückwunsch zum Neuen Jahre 1899 (foto 6).

(foto 6)

Chociaż dziś wysyłamy coraz mniej kartek tradycyjnych, sam zwyczaj rozsyłania świątecznych pocztówek nie zanikł całkowicie. Zmienił się tylko sposób, w jaki przesyłamy sobie życzenia. Elektroniczne kartki są coraz bardziej popularne, podobnie smsy i mmsy. Jednak wciąż wielu z nas uważa, że nie ma lepszego sposobu na wysłanie życzeń bożonarodzeniowych i noworocznych niż wrzucenie do skrzynki na listy, ręcznie wypisanej pocztówki.

Autor: Janusz Kulczycki – naszeluzyce.pl

Janusz Kulczycki jest regionalistą publicystą i badaczem historii Lubania oraz Górnych Łużyc. Jest również współzałożycielem i prezesem zarządu Stowarzyszenia Miłośników Górnych Łużyc w Lubaniu.

     Data publikacji 11.01.2025 r.